NİHAT AK / ÖZEL HABER-Kahramanmaraş merkezli 11 ili etkileyen afet ardında milyonlarca depremzede bıraktı. Depremzedeler hayatta kalma ve yaşamlarını sürdürebilme derdine düşerken bir kesim enkazdan kar etme hesapları yapar oldu. Yıkılan binalardan ortalama olarak 150 milyon tonun üzerinde enkazın çıkacağı ve bunun da yüzde 1'i kadarının geri dönüşüm malzemesi olacağı tahmin ediliyor. Demir, plastik, kablo, bakır, kağıt gibi değerli atıkların kütlesel ağırlığının 1.5 milyon ton seviyesinde olacağına dikkat çekiliyor. Bölgedeki değerli atıkların kilogram değerinin 8 TL olacağı, değerlendirildiği takdirde 12 milyar liralık değerli atık çıkabileceği hesaplanıyor. Ama bu hesapları asbest tehlikesi bozuyor! Asbest Söküm Uzmanları Derneği (ASUD) Başkanı Mehmet Şeyhmus Ensari, bölgedeki asbest tehlikesi ve alınması gereken önlemleri Ege Telgraf Gazetesi’ne değerlendirdi. Deprem gerçekleşen alandaki asbest tehlikesinin kaynağı nedir? Bölgede ciddi sağlık sorunlarına adeta davetiye çıkartılıyor. Deprem çok geniş bir coğrafyayı vurdu. İlk andan itibaren alandaki asbest tehlikesine dikkat çektik. Ama ilk andaki arama kurtarma çalışmaları nedeniyle buna pek dikkat edilemedi. Arama kurtarma ekiplerinden gazetecilere kadar oradaki tozlara maruz kalan insanlar için tedbir alınmalıydı. Arama kurtarma çalışmaları tamamlanmasına rağmen hala bölgede yeterli tedbirler alınabilmiş değil. Asbest kullanım alanlarında öne çıkan sektör inşaat/yapı sektörü. Türkiye’de bu sektörde asbestin ne kadar kullanıldığına dair çelişkili bilgiler var. Asbest kullanımı yasak olmasına rağmen gerek bina gerekse endüstriyel birçok yapının üretim süreçlerinde kullanıldığını biliyoruz. İthal edilen birçok inşaat malzemesinde asbest bileşenleri mevcut. Tavanlar, duvarlar, kirişler, kolonlar üzerinde püskürtme asbest var. Asbest çimentolu su tankı, gevşek dolgu izolasyonları, kazan ve borulardaki kaplamalarda, tavan kaplamalarında, klozetlerde, bölme duvarlarda, yangın kapılarında, asbestli halatlar ve contalarda, kazanın etrafındaki asbestli panellerde, yangın battaniyelerinde, duvar ve tavanlarda dekorasyon amaçlı kaplamalarda, eternitlerde asbest var. Bu inşaat malzemeleri ile deprem bölgesindeki insanlar iç içe yaşıyorlardı. Şu anda oluşan tehlikenin sebebi nedir? Gerek yasaklanmadan önce gerekse yasaklanmasından sonra inşaat malzemelerine bir şekilde asbest girmişti. Peş peşe yaşanan depremlerle uyuyan dev, uyuyan canavar uyandırıldı. Asbest harekete geçirildi. Normal şartlar altında ısıya, aşınma ve paslanmaya karşı dirençli, erime noktası 1200°C’nin üzerinde, kimyasal maddelere karşı dayanıklı bu yönleriyle bir zamanlar mucize mineral deniyordu. Asbestin 3 binden fazla kullanım alanı var. Özellikleri nedeniyle uzun yıllar kullanılmış bir mineral. “Sihirli” olarak adlandırılıyor, ticari adı ise amyant. Bu kadar faydalı “Ne zararı olabilir?” deniyor. Ancak asbest lifleri solunur hale geldiğinde tehlikeli ve öldürücü. Asbest depremlerle açığa çıktı. Kontrolsüz hale geldi. mehmet-sehmus-ensari Bir yıkım sırasında açığa çıkan asbestin tehlikelere neden olduğuna dair bir araştırma veya veri var mı? ABD’de önemli bir araştırma yapıldı ve tehlikenin bir boyutunu ortaya koydu. 11 Eylül saldırılarının meydana geldiği alanda yaklaşık iki yıl kadar önce bir çalışma yapıldı. Elde evdilen verilere göre, saldırı sonrasında havaya yayılan asbest ve zehirli tozlardan 90 bini arama-kurtarma personeli toplamda 500 binden fazla insan etkilendi. Üç binden fazla kişide zehirli madde solumaya dayalı hastalık görüldü. İlk belirlemelere göre bin beş yüz civarında kişi akciğer kanseri sebebi ile hayatını kaybetti. Asbestin görüldüğü farklı hastalıkların olduğu anlaşıldı. Olay sırasında bölgede görevli itfaiyeciler arasında ise asbeste bağlı kanser vakalarının yüzde 19 oranında arttığı tespit edildi. Sadece ikiz kulelerin yıkımında bunlar oldu ise 11 ilde yaşanan büyük enkaz nelere mal olacaktır? Sorusunu düşünmek bile istemiyorum. Asbest hangi hastalıklara neden olur asbeste maruz kalan kişi hemen ölür mü? Deprem asbesti açığa çıkardı. Milyonlarca saatli bombanın pimlerini çekti. Asbest ve türevi tehlikeli maddeler akciğer kanseri ve akciğer zarı kanserine yol açıyor. Saatli bombalar dememin sebebi kanserin uzun vadede ortaya çıkması. Bu nedenle orta yaşlardakiler sorunu önemsizmiş gibi algılıyor. Bugün 5 yaşında olan ölümcül hastalığın pençesinde 20-25 yıl sonra kıvranacak çocuğun ne suçu var. Asbestin daha kısa vadede ortaya çıkan ve yaşam kalitesini düşüren başka hastalıklara da sebebiyet verebilen yönleri de var. Bölgede geri dönüşümle ekonomiye kazandırılacak malzemeler birilerinin iştahını kabartıyor. Yapılan geri dönüşümleri nasıl değerlendiriyorsunuz? Arama kurtarma çalışmaları bitti. Şu anda bölgede enkazın bertarafı çalışması var. Yoğun bir çalışmadan toz bulutları oluşuyor. Asbest vücuda solunum ve kontamine içme suyu ile alınır. Maruz kalınan asbest miktarı, maruz kalınan süre, asbest liflerinin boyutu, şekli ve kimyasal yapısı ile maruziyetin kaynağı önemli. Risk faktörlerine göre hastalıkların gelişim süreci değişebiliyor. Bu riskleri en aza indirmek gerekir. Oradaki molozun maddi boyutundan ziyade halk sağlığı düşünülmelidir. Hiçbir şey insan sağlığından daha kıymetli değildir. Moloz kaldırma çalışmasının yapıldığı alanda çalışan personele ve çevre halkına FFP3 tarzı zehirli tozlardan koruyan maske taktırdılmalıdır. Yurttaşlar alandan uzaklaştırılmalıdır, grev yapma zorunluluğu olan personel tulum, iş eldiveni ve gözlük ile çalışmalı. Yıkım yapılan yerde tozların suyla nemlendirilerek havaya kalkması ve yayılması önlenmeli. Hafriyat alanları, yeraltı suları, tarım alanları ve yüzey sularından uzakta olmalı. Molozlar dağ gibi yığılmamalı, serme metoduyla tabaka şeklinde yayılmalı. Mümkünse dev çukurlarda hapsetmelidir. Bu sorunu bertaraf edecek uzmanlar o alanda çalışma yapıyor mu? Herkes ve her kurum molozlara kendi penceresinden bakıyor ve değerlendiriyor. Bazılarına göre çöp. Bazılarına göre engel. Bir diğerine göre çevre kirliliği, bir başkasına göre geri dönüşüme kazandırılacak altın değerinde fırsat. Ortak bir bakış açısı geliştirilmelidir. Tüm bu yaklaşımları asbest tehlikesinden arındırmak mümküne müdür? Asbest ve türevi tehlikeli maddeler enkazdan ayrılarak toplanamaz mı? Bölgedeki binalar yıkılmış ya da ağır hasarlı olduğu için bu enkazlara girip asbest sökümü yapılmasına imkân yok. Ama asbest içeren malzemeler ayrı bir depolama alanında toplanabilir. Devletimiz ve yetkililer, ‘Asbest söküm uzmanları devreye girsin’ kararı alınır ise enkaz başında levha, çatı, izolasyon ve yer kaplama gibi malzemelerinin ayırılması, geçici depolama alanlarına alınmasını sağlayabiliriz. Fakat bu çalışmaları şahsi çabalarımızla yapamayız.