Yakın çevremizdeki güzelliklerin ne kadarının farkındayız bilemem ama sanıyorum yaşadığımız kentte ne var ne yok konusuna çok da hâkim değiliz bence. Efes, Bergama, Smyrna Agorası gibi ören yerlerine göre Metropolis’in adını hiç duymayanların sayısı eminim çok daha fazla. Torbalı ilçe merkezine 12 kilometre uzaklıkta Özbey ve Yeniköy köyleri arasında yer alan Metropolis, İyonya bölgesinin en önemli kentlerinden biri olarak ifade ediliyor. Bu kentle ilgili Spon ve Wheler aslı gezginlerin kayda geçen ilk cümleleri Metropolis hakkında bilgi almamıza yardımcı oluyor. Efes’e giderken uzaktan Metropolis’i gören gezginler gördükleri Bizans Kalesi duvarlarının Metropolis’e ait olduğunu ifade etmişler. 1860’lı yıllarda İzmirli araştırmacı Aristoteles Fontrier tarafından gerçekleştirilen ilk bilimsel gezi ile yörenin tarihçesi açıklanırken, Fontrier yazdığı makale ile bölgenin coğrafi planını da ortaya koymuş. Bugün üzerinde dönüşüm-ıslah projesi gerçekleştirilen Fetrek Çayı da yine o kayıtlarda görünüyor. 1895 yılında Avusturya-Macaristan İmparatoru Franz Joseph’in Viyanalı Profesör Otto Benndorf’u Efes’te imparatorluk adına kazılar yapma konusundaki görevlendirmesi Metropolis’in yeniden keşfi için gündem yaratsa da I. Dünya Savaşı ile birlikte Metropolis yeniden unutulmuş. KAZILAR DEVAM EDİYOR 1989 yılına kadar profesyonel anlamda hiçbir kazı yapılmayan Metropolis’te, Efes’te Avusturya heyeti ile birlikte kazı çalışmalarına katılan Recep Meriç’in bilimsel danışmanlığında kazılara başlanmış. 1992-2006 yılları arasında Torbalı Belediyesi ve Philip Morris-Sabancı iş birliği ile gerçekleştirilen kazılarda kentin Helenistik Dönem’in en önemli kentleri arasında yer aldığı bilgisi belgelerle ortaya çıkarılmış. Torbalı Belediyesi’nin özel önem verdiği Metropolis Antik Kenti’nde çok iyi korunmuş bir antik tiyatro da bulunuyor. “Ana tanrıça kenti” anlamına gelen Metropolis’te gerçekleştirilen kazılarda çok sayıda pişmiş toprak ana tanrıça heykelciği bulunmuş. Kentin 5 kilometre kadar kuzeyinde yer alan ve keşfiyle büyük ilgi uyandıran mağarada tespit edilen sikkelerin üzerinde de ana tanrıça simgelerinin yer alması bu yöndeki görüşleri de doğrular nitelikte. MARKA KENT HEDEFİ Efes’e 30, İzmir’e 40 kilometre mesafede yer alan, önemli bir şarap üretim merkezi olduğu da belirtilen Metropolis, Torbalı’nın marka kent imajı konusunda güvendiği en önemli eserlerden biri. Torbalı Belediyesi’nin davetiyle ziyaret ettiğimiz Metropolis’in hala İzmirliler ve bölge insanı tarafından tanınmaması oldukça acı. Küçük Menderes Havzası’nda kurulması istenen üniversiteye Metropolis adının verilmesi dahi dile getiriliyor. Osmanlı döneminde Kızılhisar olarak adlandırılan Metropolis’te bugüne kadar yapılan kazılar sonunda antik tiyatro, peristyl evler, stoa (Sütunlu Galeri), bouleuterion (Meclis binası), biri büyük diğeri küçük iki Roma hamamı, gymnasion (Spor salonu), devlet agorası, dükkanlar, genel tuvalet, sokaklar gibi antik kent dokusunu oluşturan yapılar ve mekanlar bulundu. Ayrıca bu mekanların kazı çalışmaları sırasında seramik, sikke, cam, mimari parçalar, figürler, heykeller, kemik ve fildişi eserler, pithos (Depolama küpü) ve birçok Hellenistik dönem seramikleriyle maden eserlerden oluşan 10 binin üzerinde tarihi eser gün yüzüne çıkartıldı. Kazılarda elde edilen eserler, bugün İzmir Tarih ve Sanat, İzmir Arkeoloji ve Selçuk Efes müzelerinde sergileniyor. A. BUĞRA TOKMAKOĞLU / KEŞFETSEK