12 yıldır savaşta olan Suriye’nin para birimi Suriye Lirası’nın değerindeki artış TL karşısında yüzde 100'ü aştı. Bulgar Leva'sı karşısında ise 20 yılda durum tersine döndü.Yani Amerikan Doları karşısında günden güne eriyerek son bir yılda yüzde 55 değer kaybeden Türk Lirası komşu ülke para birimleri karşısında da ağır darbe aldı. Güncel kura göre 1 Bulgar Levası 9.44 liraya karşılık geliyor. Oysa 2002 yılında Bulgarlar Türkiye’ye geldiğinde 1 lira almak için yaklaşık 9.4 leva ödemek zorunda kalıyordu. 20 yıl sonra tam tersi 1 leva ödeyerek 9.4 lira alıyorlar. TL karşısında en değerli dönemini yaşayan Irak Dinarı ise son bir yılda yüzde 113 yükseliş kaydetti. Başka çarpıcı yükseliş de Ukrayna ile savaş halindeki Rusya’nın para birimi Ruble’de gözlendi. Mali yaptırımların hedefinde olmasına rağmen dolar karşısında da gücünü korumayı başaran ruble, TL karşısında bir yılda yüzde 158 yükseldi. 12 yıldır savaşta olan Suriye’nin para birimi Suriye Lirası son bir yılda TL karşısında yüzde 111, İran Riyali de yüzde 110 yükseldi. Azerbaycan Manatı da bir yılda yüzde 110 yükselişle 10.9 Türk Lirası’na eş değer oldu. DENKLEM ORTADA Özellikle ithalat ürünlerimizin yüzde sekseninin hammade olduğunu ve ihraç etmek için ithalata mecbur kalındığını vurgulayan ekonomist Murat Kartalkaya, “Türkiye’nin ithalatının yüzde 80’ni hammadde ve ara mal. Üretmek ve ihraç etmek için ithal etmeye mecburuz. Bunun için dövize ihtiyaç var. Biz TL üretiyoruz. O zaman bu ülkeye döviz girmesi gerekiyor. Ülkeye döviz gelmiyor. Gelen döviz 9 dolar ise sadece ithalat için 12 dolara ihtiyacımız oluyor. 20 yıldır ithalatı ikame edecek yatırım yapılmıyor. Doğal gaz ve petrol hayalleri ile savruluyoruz. Kısaca ülkede döviz yok, TL çok. Döviz sürekli eksiye düşüyor, TL sürekli çoğalıyor. Az olan pahalanır, çok olan ucuzlar; ilkokul seviyesinde iktisat bilgisi. Bu denklem değişmedikçe TL değer kaybetmeye devam edecektir” dedi. Ülkeye portöy yatırımlar sokulursa hızlı bir şekilde durumun tersine dönme ihtimali olduğunun altını çizen Kartalkaya, özellikle güven unsurunun öneminin altını çizdi. Kartalkaya, “Kısa vadede bunu tersine çevirecek en kolay gelişme ülkeye portföy yatırımı sokmaktık. Türkiye ye güven olmadığından portföy gelmiyor. Yabancı düşünüyor. Kasaları eksi 55 milyar dolarda. Benim yatırdığımı sonra bana nasıl geri öderler. Kasalarını artıya geçirecek tek önlem almadıkları gibi tuhaf kararlarla açığı sürekli artırıyorlar” açıklamalarında bulundu. ‘İLK ŞART GÜVEN’ Döviz girdisinin büyük önem arz ettiğine değinen Kartalkaya, “TL’nin değerlenmesi için ülkedeki dövizin çoğalması gerek. Bunun için önce global sermayenin portföy yatırımlarına, ardından doğrudan yatırımlarına gerek var. Bu ikisi gelince 2003’ten 2013’e kadar olan dönemdeki gibi TL değerlenir. İşte bu zaman diliminde ithalatı ikame edecek teşvikler, destekler verecek, yatırımlar yapacaksın. Yoksa son 20 yılda olan olur. Global sermaye gidince dünyaya daha mahkum ve daha borçlu kalırsın. Tüm bunlar için ilk şart, güven. Bu hava değişmeden güven gelmez, güven olmadan döviz gelmez. Döviz gelmedikçe TL değer yitirmeye devam eder” diye konuştu. ‘HIZLA ÇÖZÜLMELİ’ Döviz rezervlerinin olumsuz etkilendiğini ve aynı zamanda dış borcun ciddi rakamlara ulaştığını belirten Ekonomist Uğur Civelek, “Buna göre, kısa vadeli dış borç stoku, temmuzda 2021 yıl sonuna kıyasla yüzde 10,7 artarak 134,6 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Bu dönemde, bankalar kaynaklı kısa vadeli dış borç stoku yüzde 7,6 artışla 55,3 milyar dolar, diğer sektörlerin kısa vadeli dış borç stoku yüzde 12,2 yükselişle 49,5 milyar dolar oldu. Yıl içinde ödeyeceğimiz borç aldı başını gitti. Dış ticaret açığımız yıl sonuna kadar büyük olasılık  çok daha fazla artmış olacak. Kısaca dövize bağımlıyız. Fakat dönüp şöyle bir bakınca kasamızda döviz yok. Olmadığı gibi eksideyiz. Dünyada merkez bankası rezervi ekside olan başka bir ülke bilmiyorum ben. Yeni borç alsak dahi ne ile ödeyebileceğiz? Dövize ihtiyacımız var. Şu an kasamızda döviz yok ve kimse bize döviz vermiyor. Hızla döviz probleminin çözülmesi gerekiyor” dedi. RANA BEYZA ÖZTÜRK/ÖZEL HABER