Bir asrı geçkin bir zamandır Türkiye ve Balkan toprakları arasında dolaşan mecburi göç hikayeleri var. 23 yıl önce ya...

Bir asrı geçkin bir zamandır Türkiye ve Balkan toprakları arasında dolaşan mecburi göç hikayeleri var. 23 yıl önce yayınlanan Kemal Yalçın’ın Emanet Çeyiz kitabı da bu yaşanmışlıkları barındıran ve okunması gereken bir eser Kemal Yalçın’ın “Emanet Çeyiz” romanı “milliyet” kavramı dışında gezinen bir dostluk romanı. Güncelliğini yitirmeyen bu roman hakkında Yalçın’la söyleştik. Yalçın, arşivindeki çok önemli belgeleri de bizimle paylaştı. Kulak verelim. Bize “Emanet Çeyiz”in serüvenini anlatır mısınız? Rum komşumuz Minoğlu Ailesi 1920 yılı Eylül ayında mecburi sürgüne ve ölüm yolculuğuna çıkacakları gün kızlarının çeyizlerini Dedem Gacaroğlu Mehmet Kemal Yalçın’a emanet bırakmışlar. Ben bu emanet çeyizleri 1996 yılında Volos’ta sahiplerine geri verdim. Bu hikâyeyi dokuz yaşımda iken Babam Ramazan Yalçın’dan tarlamızda mısır ekerken dinlemiştim. Benim doğduğum Denizli’nin Honaz bucağında 1920 yılına kadar 1000 kadar Türk ile 1000 kadar Rum yaşarmış. İsteyen kiliseye, isteyen camiye gidermiş. Aynı çeşmenin suyu ile hamur yoğurur, aynı pınarın suyu ile bahçelerini sularlarmış. Dedemin bahçesi, Rum bölgesindeymiş. Dedemlerin komşuları Palaoğlu, Sabuncuoğlu, Minoğlu gibi Rumlarmış. Aralarında hiçbir kavga döğüş olmadan kardeş kardeş yaşarlarmış. Ayşe Ninem bir yere gideceğinde babamı Minoğlu’nun karısına emanet edermiş. Minoğlu’nun karısı da bir yere gideceğinde kızları Sofiya ile Eleni’yi nineme emanet edermiş. Sonra Birinci Dünya Savaşı çıkmış. Osmanlı Devleti yıkılmış. İzmir ve Ege Bölgesi Yunan Orduları tarafından işgal edilmiş. Türklerle Rumlar arasındaki kardeşliğe kan bulaşmış. Bu olayı biraz anlatır mısınız, neler olmuş? 1920 yılının Eylül ayında bir gecede Honaz’daki yetişkin tüm Rum erkeklerini toplamışlar, bilinmeyen bir yere götürmüşler. Rum kadınlarını, kızlarını, yaşlılarını Karakol’un yananındaki bir ahıra doldurmuşlar. Dedemin ve ninemin komşuları da ahıra kapatılanlar arasındaymış. Ninem komşularının başlarına gelenlere çok üzülmüş. O günlerde henüz 8-9 yaşlarında bir çocuk olan babamla her sabah ahırdaki komşularına ekmek göndermiş. Bir ay kadar sonra, bir sabah bir çığlık, bir ağıt sesi duyulmuş. “Rumlar gidiyor!” demişler. Babam korkup koşarak evlerine, annesinin yanına gelmiş. Bir süre sonra Minoğlu’nun karısı kucağında ipek bir şitare yorgan, kızları Eleni ile Sofiya ellerinden birer torba ile Dedem Gacaroğlu Mehmet Kemal Yalçın’ın evine gelmişler. Minoğlu’nun karısı; “Biz gidiyoruz, gidip gelememek, gelip görememek var. Bunlar kızlarımın çeyizleri, sizde emanet kalsın, dönersek bir gün verirsiniz geriye, dönemezsek verin bir fukaraya hayrımız olsun! Çok ekmek yedik birlikte, hakkınızı helal edin!” demiş. Helalleşmişler. Ağlaşarak ayrılmışlar birbirlerinden. Babam Sofiya’ya bakmış, Sofiya da babama! Bir daha birbirlerini görememişler! Şimdi biraz bu çeyizi konuşalım. Nasıl korunabilmiş? Dedem ve ninem emanet çeyizleri ölünceye kadar saklamışlar. “Emanete hıyanet olmaz! Çeyizler kızların namusudur! Dokunulmaz! Gidenler ya 40 gün, ya 40 yıl sonra geri gelirler!” demişler. Fakat gidenler bir daha geri gelmemiş! Dedem ve ninem ölünce, emanet çeyizler annemle babama kalmış. 1994 yılında Babam Ramazan Yalçın ve Annem Ümmühan Yalçın, Yunanistan’a gitmemi, çeyizlerin sahiplerini arayıp bulmamı ve emanet çeyizleri geri vermemi benden istediler. İsteklerini kabul ettim. Annem, “Yazacaksan bunları yaz! Unutulmasın!” diyerek Emanet Çeyiz’in romanını yazmamı bana önerdi. Babam ile Sofiya çocukluktan birbirlerini severlermiş. Babam bir daha öyle güzel bir kız görmemiş. Babam bana “Sen Yunanistan’a git, Minoğluları ara bul! Çeyizlerini geri ver. Sofiya yaşıyorsa selamımı söyle, ‘Sen benim babamı Karaköprü Savağı’nda suya batırıp çıkarmışsın, babam bunu hiç unutmamış,’ de, gerisini o bilir!” dedi. Dedem emanet bırakılan çeyizler iki torba içindeymiş. Arıca ipek bir şitare yorgan da dedeme emanet edilmiş. Çeyiz bunca zaman hiç zarar görmemiş mi? Bu çeyizlerin kimi güveler yemiş, kimini fareler kemirmiş. Ben sağlam kalan 40 parça çeyizi geri verdim. Verdiğim çeyizlerin çoğu saf ipekten dokunmuştu. Çünkü Honazlı Rumlar ipek kozası üretir, saf ipekten dokuma yaparlarmış. 1994 yaz tatilinde Atina’ya giderek Minoğlu ailesini aramaya başladım. Üç hafta, köyden köye, kentten kente Atina, Selanik, Kozani, Veria, Grebena, Katerini, Platomona bölgesini dolaştım. Minoğlu ailesini bulamadım. Ama Anadolu’dan gelmiş Rumları buldum. 1995 yaz tatilinde Türkiye’ye gittim. Yunanistan’dan 1924 yılında mübadele ile Türkiye’ye gelmiş mübadilleri aramaya başladım. Ayvalık’tan Rize’ye kadar Anadolu’yu dolaştım. 1996 yılında tekrar Yunanistan’a gittim. Araya araya Minoğlu ailesini Volos’ta buldum. Emanet çeyizi, 76 yıl sonra Sofiya’nın kızının kızı İrini’ye (Barış’a) teslim ettim. Emanet çeyizlerin sahiplerini arama sürecini 1996-1997 yıllarında romanlaştırdım. Bu kitapta, çeyizlerin sahiplerini ararken karşılaştığım yüz kadar insandan 15 Rum ile 15 Türk mübadil insanın gerçek hayat hikâyelerine yer verdim. Kitap o dönemde ciddi bir yankı yarattı sanıyorum. Biraz bundan söz eder misiniz? Emanet Çeyiz, 1998 yılında Belge Yayınları tarafından yayınlandı. 1998 Abdi İpekçi Türkiye Dostluk ve Barış Özel Ödülü’nü. 1998 Kültür Bakanlığı Roman Başarı Ödülü’nü, 1999 Abdi İpekçi Türkiye Yunanistan Dostluk ve Barış Ödülü’nü aldı. 2000 Yılında Atina’da yayınlandı. Yunanistan’da en çok okunan Türk romanlarından biri haline geldi. 2001 Yılında Almanya’da yayınlandı. Türkiye’de 13 baskı yaptı. 2021 yılında İran'da Farsça’ya çevrildi. Bu kitap vefanın, dostluğun, kardeşliğin, sevginin, umudun ve hasretlerin sesidir. Bu kitap, tek meyveyle bahçe olmaz, diyen insanların son sözlerinin ve son isteklerinin meydana getirdiği renkli bir bahçe, hüzünlü ve umutlu bir yürektir.

KEMAL YALÇIN KİMDİR?

Kemal Yalçın, 1952 yılında Denizli’nin Honaz bucağında doğdu. Isparta Gönen Öğretmen Okulu’nda okudu. İstanbul Çapa Yüksek Öğretmen Okulu ve İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Bölümü’nü bitirdi. Türkiye’de felsefe öğretmenliği, gazetecilik ve yayıncılık yaptı.

1980 Askeri Darbesinden sonra hakkında vur emri çıkınca, Türkiye’den ayrılarak Almanya’ya gitti. Almanya’da 13 sürgünde yaşamak zorunda kaldı. Almanya’da Fakir Baykurt’la birlikte Kuzey Ren Vestfalya Türkiyeli Yazarlar Grubu’nu kurdu. Fakir Baykurt’un ölümünden sonra Avrupa’da Yaşayan Türkiyeli Yazarlar Girişimi kurucuları ve yöneticileri arasında yer aldı. Münster’de bulunan “Enternasyonal Çocuk Oyuncakları Müzesi – Molla Demirel Vakfı” kurucuları arasında ve yönetimindedir.

Yazarlık hayatına 1973’de başladı. 30 kitap yayınladı. Kitaplarının hepsini Almanya’da yazdı. Şiir, öykü ve romanlarında barış, dostluk, toplumsal uyum, birlikte yaşam, insan ve doğa sevgisini işledi.

“Emanet Çeyiz” adlı romanıyla Türk edebiyatında mikro tarih belgesel roman tarzında yeni bir çığır açtı.

Anadolu’nun Evlatlarının gerçek romanlarını yazdı.

2016 yılında Duisburg-Essen Üniversitesi Turkistik Bölümü tarafından “Kemal Yalçın Arşivi” kuruldu.

“Haymatlos” adlı kitabında, 1933-1945 döneminde, Nazi rejiminden kaçarak Türkiye’ye sığınmış olan Alman bilim insanlarının ve Haymatlos Almanların Türkiye’de yaşadıkları hayatı romanlaştırdı.

Almanya’da iki dilli çocuk kitapları yayınladı.

Kitapları İngilizce, İtalyanca, İspanyolca, Yunanca, Almanca, Ermenice, Hollandaca, Farsçaya, Kürtçe, Süryanice, Arapçaya çevrildi.

MAZLUM VESEK