Ergenlik dönemi, bireyin kimlik geliştirme sürecinde kritik bir evredir. Ergenler bağımsızlaşma eğilimi gösterirken aynı zamanda, yönlendirmeye, model almaya ve sınır çizmeye ihtiyaç duyarlar. Bu dönemde sorumluluğun bilinci atılır. Sorumluluk sahibi gençler yetiştirmek, sadece bireysel gelişim için değil toplumun geleceği içinde önemlidir.
Ergenler genellikle kendi kararlarını verme isteği taşır. Otoriteyle sınır testlerine girerler. Ödül ve ceza gibi dış motivasyonla geçiş yapmaya başlarlar. Ergenlerde gelişimsel özellikler, sorumluluk eğitimini hem zorlaştırır hem de fırsat haline getirir. Bu yüzden ergenin zihinsel, duygusal ve sosyal ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmak gerekir. Bir ergenin sorumluluk bilinci geliştirebilmesi için şu becerileri hedeflemesi gerekir:
- Görev bilinci,
- Sonuçları sahiplenme,
- Karar alma ve sonuçlarını kabul etme,
- Düzenli takip ve tamamlama,
- Başkalarına karşı yükümlülüklerini fark etme.
Peki, ergenlere nasıl yaklaşmalıyız ki onların sorumluluk bilincini geliştirelim.
Ergenler söylenenden çok görüleni taklit eder. Ebeveynlerin ve yetişkinlerin kendi sorumluluklarını nasıl yerine getirdiği kritik bir mesaj taşır. Örneğin; “Ben de işten eve gelince yorgun oluyorum ama görevlerimi aksatmıyorum.”
Ergenlere birden büyük sorumluluklar vermek yerine, aşamalı olarak yükümlülük alanlarını genişletmek ergenin kendine güvenini destekler.
Örneğin evde ona yapabileceği düzenli bir görev verin. Akşam yemeğinden sonra masayı toplamak, evcil hayvan varsa yemini değiştirmek gibi…
Akademik sorumlulukları konusunda ödevlerini takip etmesi sorumluluk alması için sağlam ve küçük bir adım olacaktır. Verilen harçlığı ay sonuna kadar hesaplaması ve bütçesini ayarlaması önemli bir sorumluluk görevi olabilir. Ergenlere görev seçme ve yöntem belirleme fırsatı sunmak sorumluluk bilincini içselleştirmesi açısından önemlidir. Örneğin; “Bu hafta hangi gün alış veriş listesine yardım etmek istersin?”. “Odana nasıl bir düzen vermek istersin.”… vs. Ergenlere sorumluluklarını sürekli hatırlatıp müdahale etmek yerine, sorumsuz davranışlarının doğal sonuçlarını yaşamalarına izin vermek öğrenme süreçlerini kalıcı hale getirecektir. Örneğin: “Ödevlerini yapmazsan öğretmenini arayıp geri bildirim isteyeceğim.” Ergenlerin yaptığı sorumlulukları mutlaka fark edip, takdir etmeyi ve ona güven veren mesajlar iletmeyi unutmayın. Ergenlere sorumluluk vermek, onların her anını kendi başlarına bırakmak anlamına gelmemeli, gerektiğinde onlara rehberlik edip; cesaretlendirmeyi unutmamalıyız. Onları eleştirirken çözüm odaklı konuşma yapmak daha etkili olacaktır. Günümüzde ergenler, özellikle ekran süresini ve sosyal medyayı sınırsız bir şekilde kullanmaktadır. Onlara dijital güvenlik kuralları ve dijital dünyada kendini nasıl yöneteceği konusunda rehberlik etmeyi ihmal etmemeliyiz.
Ergenlik, sorumluluk bilincinin temellerinin atıldığı bir dönemdir. Bu süreçte ebeveynlerin sabırlı ve kararlı olmasında fayda vardır. Şu unutulmamalıdır ki, sorumluluk eğitimi öğretilen değil; yaşayarak içselleştirilen bir süreçtir.
Sevgilerle
Melek AYKAÇ
